Równoległe postępowanie karno-skarbowe a kontrola celno-skarbowa – jak skutecznie bronić swoich interesów?

Przedsiębiorcy coraz częściej stają przed poważnym wyzwaniem, jakim jest prowadzenie wobec nich równoległych procedur: kontroli celno-skarbowej oraz postępowania karnego skarbowego. Ten dualizm postępowań nie jest przypadkowy – stanowi przemyślaną strategię organów skarbowych, która znacząco wpływa na pozycję procesową kontrolowanego podmiotu. Praktyka ta budzi poważne wątpliwości co do jej zgodności z fundamentalnymi zasadami sprawiedliwego procesu, szczególnie w kontekście prawa do obrony.

Z doświadczenia zawodowego wynika, że wielu przedsiębiorców popełnia kardynalne błędy już na początkowych etapach kontroli, nie zdając sobie sprawy, że ich wyjaśnienia mogą zostać później wykorzystane przeciwko nim w postępowaniu karnym skarbowym. Skuteczna obrona wymaga przemyślanej taktyki dowodowej oraz świadomości praw przysługujących kontrolowanemu, zwłaszcza gdy równolegle toczy się postępowanie KKS. Niniejszy artykuł przedstawia kluczowe aspekty tej problematyki oraz skuteczne strategie obrony.

Czym charakteryzuje się równoległe prowadzenie kontroli celno-skarbowej i postępowania KKS?

Równoległe prowadzenie kontroli celno-skarbowej i postępowania karnego skarbowego stało się powszechną praktyką organów skarbowych. Kontrola celno-skarbowa koncentruje się na weryfikacji prawidłowości rozliczeń podatkowych, podczas gdy postępowanie karne skarbowe ma na celu ustalenie odpowiedzialności za potencjalne przestępstwa lub wykroczenia skarbowe. Ta dwoistość procedur stawia kontrolowanego w szczególnie trudnej sytuacji procesowej.

Warto zauważyć, że organy skarbowe często wszczynają postępowanie karne skarbowe tuż przed upływem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Działanie to ma na celu zawieszenie biegu przedawnienia, co budzi uzasadnione wątpliwości co do rzeczywistego celu takiego postępowania. Trybunał Konstytucyjny oraz sądy administracyjne wielokrotnie podkreślały, że instrumentalne wykorzystywanie procedury karnej skarbowej wyłącznie dla celów przedawnienia może stanowić nadużycie prawa.

Jakie są najczęstsze ryzyka związane z udzielaniem wyjaśnień podczas kontroli?

Kluczowym ryzykiem dla kontrolowanego jest nieświadomość, że wyjaśnienia składane podczas kontroli podatkowej mogą zostać później wykorzystane w postępowaniu karnym skarbowym. W przeciwieństwie do postępowania karnego, gdzie podejrzany ma prawo odmówić składania wyjaśnień bez negatywnych konsekwencji, w procedurze kontrolnej obowiązuje zasada współdziałania z organem.

Przedsiębiorca często nieświadomie dostarcza dowodów, które później mogą zostać wykorzystane przeciwko niemu. Szczególnie niebezpieczne są sytuacje, gdy kontrolowany bez odpowiedniego przygotowania i konsultacji prawnej udziela spontanicznych wyjaśnień, próbując „na szybko” wyjaśnić wątpliwości kontrolujących. Praktyka pokazuje, że takie wyjaśnienia, złożone pod presją czasu i stresu, często zawierają nieścisłości lub są interpretowane na niekorzyść kontrolowanego.

Według statystyk Ministerstwa Finansów, w ponad 60% przypadków materiał dowodowy zgromadzony podczas kontroli celno-skarbowej stanowi podstawę późniejszych zarzutów karnych skarbowych.

Jak wygląda procedura kontroli celno-skarbowej w świetle obowiązujących przepisów?

Kontrola celno-skarbowa to szczególny rodzaj kontroli podatkowej realizowanej przez wyspecjalizowane organy Krajowej Administracji Skarbowej. Uregulowana jest w ustawie o Krajowej Administracji Skarbowej i charakteryzuje się znacznie szerszymi uprawnieniami organów kontrolnych niż standardowa kontrola podatkowa.

Procedura ta obejmuje kilka kluczowych etapów: doręczenie upoważnienia do przeprowadzenia kontroli, czynności kontrolne (w tym żądanie przedłożenia dokumentów, przesłuchania świadków, oględziny), a następnie sporządzenie wyniku kontroli. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, wynik kontroli przekształca się w decyzję podatkową, chyba że kontrolowany skoryguje swoje rozliczenia podatkowe zgodnie z ustaleniami kontroli.

Należy podkreślić, że kontrola celno-skarbowa może trwać znacznie dłużej niż standardowa kontrola podatkowa i nie podlega wielu ograniczeniom, które chroniłyby przedsiębiorcę, jak ma to miejsce w przypadku kontroli prowadzonych na podstawie Prawa przedsiębiorców.

Kiedy można mówić o instrumentalnym wszczynaniu postępowania karnego skarbowego?

O instrumentalnym wykorzystaniu postępowania karnego skarbowego możemy mówić, gdy organ skarbowy wszczyna je bez rzeczywistego zamiaru ścigania przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, a jedynie w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 24 listopada 2021 r. (sygn. akt I FSK 1023/18) wprost wskazał, że takie działanie może stanowić nadużycie prawa.

Instrumentalne wszczynanie postępowań karnych skarbowych można rozpoznać po kilku charakterystycznych cechach: postępowanie wszczynane jest tuż przed upływem terminu przedawnienia, przez długi czas nie są prowadzone żadne czynności procesowe, a po wydaniu decyzji podatkowej postępowanie karne skarbowe jest umarzane lub zawieszane. Warto zauważyć, że według danych Ministerstwa Finansów, znaczący procent postępowań karnych skarbowych wszczynanych jest w ostatnich miesiącach przed upływem terminu przedawnienia.

Jakie są prawa podatnika podczas równoległego postępowania KKS i kontroli?

Podatnik, wobec którego prowadzone jest równolegle postępowanie karne skarbowe i kontrola celno-skarbowa, posiada szereg uprawnień procesowych, których świadomość jest kluczowa dla skutecznej obrony. Przede wszystkim, jeśli podatnikowi przedstawiono zarzuty w postępowaniu karnym skarbowym, uzyskuje on status podejrzanego, a wraz z nim prawo do odmowy składania wyjaśnień oraz prawo do obrony.

Kluczowym uprawnieniem jest możliwość żądania informacji, czy w sprawie toczy się postępowanie karne skarbowe. Niestety, organy skarbowe często nie informują o tym fakcie kontrolowanych, co znacząco osłabia ich pozycję procesową. W takich sytuacjach warto skorzystać z profesjonalnego doradztwa prawnego, jakie oferuje kancelaria Kopeć Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni, specjalizująca się w reprezentowaniu klientów w sprawach podatkowych i karnych skarbowych.

Ważnym aspektem jest również prawo do zaskarżania decyzji i czynności organów skarbowych oraz możliwość składania wniosków dowodowych zarówno w postępowaniu kontrolnym, jak i karnym skarbowym.

W jaki sposób konstruować skuteczną taktykę dowodową w obliczu dwóch postępowań?

Taktyka dowodowa w równoległych postępowaniach wymaga przemyślanej strategii. Pierwszym krokiem powinno być ustalenie, czy wobec kontrolowanego toczy się postępowanie karne skarbowe. Jeśli tak, wszelkie wyjaśnienia składane w ramach kontroli celno-skarbowej powinny być konsultowane z prawnikiem specjalizującym się w prawie podatkowym i karnym skarbowym.

Skuteczna strategia obejmuje dokładną analizę żądań organów kontrolnych, przemyślane i konsekwentne wyjaśnienia, które nie będą mogły zostać wykorzystane na niekorzyść kontrolowanego w postępowaniu karnym skarbowym. W niektórych przypadkach uzasadnione może być skorzystanie z prawa do odmowy składania wyjaśnień w zakresie, który mógłby narażać kontrolowanego na odpowiedzialność karną skarbową.

Istotnym elementem taktyki jest również gromadzenie własnych dowodów, które mogą podważać ustalenia kontroli, oraz dokumentowanie wszelkich uchybień proceduralnych ze strony organów kontrolnych.

Czy wyjaśnienia złożone podczas kontroli mogą obciążać podatnika w postępowaniu KKS?

Wyjaśnienia złożone podczas kontroli celno-skarbowej mogą zostać wykorzystane jako dowód w postępowaniu karnym skarbowym. Jest to jeden z najbardziej problematycznych aspektów równoległego prowadzenia obu procedur. W praktyce kontrolowany, nie mając świadomości toczącego się postępowania karnego skarbowego, może dostarczyć dowodów przeciwko sobie, co stoi w sprzeczności z zasadą nemo se ipsum accusare tenetur (nikt nie jest zobowiązany oskarżać samego siebie).

Europejski Trybunał Praw Człowieka wielokrotnie podkreślał, że wykorzystywanie dowodów uzyskanych w ramach postępowań administracyjnych (w tym podatkowych) w postępowaniu karnym może naruszać prawo do rzetelnego procesu, jeśli osoba dostarczająca tych informacji nie była świadoma możliwości ich wykorzystania przeciwko niej w postępowaniu karnym.

Z tego powodu kluczowe jest zachowanie ostrożności przy składaniu jakichkolwiek wyjaśnień podczas kontroli oraz korzystanie z profesjonalnego doradztwa prawnego.

Jak przygotować się do przesłuchania w charakterze świadka podczas kontroli?

Przygotowanie do przesłuchania w charakterze świadka podczas kontroli podatkowej wymaga szczegółowej analizy dokumentacji podatkowej oraz konsultacji z doradcą podatkowym i prawnikiem. Przed przesłuchaniem warto przeanalizować wszystkie dokumenty i transakcje, które mogą być przedmiotem zainteresowania organów skarbowych, aby uniknąć nieścisłości w zeznaniach.

Kluczowe zasady, o których należy pamiętać podczas przesłuchania, to: udzielanie odpowiedzi tylko na zadane pytania, bez zbędnego rozwijania tematu; przyznawanie się do niewiedzy, jeśli faktycznie nie posiada się informacji na dany temat, zamiast spekulowania; zachowanie spokoju i merytorycznego tonu wypowiedzi.

Warto również pamiętać o prawie do odmowy odpowiedzi na pytanie, jeśli odpowiedź mogłaby narazić świadka lub jego bliskich na odpowiedzialność karną lub karną skarbową (art. 196 § 1 Ordynacji podatkowej).

Jakie są konsekwencje zatajenia informacji o toczącym się postępowaniu KKS?

Zatajenie przez organy skarbowe informacji o toczącym się postępowaniu karnym skarbowym może stanowić poważne naruszenie prawa podatnika do obrony. Zgodnie z orzecznictwem sądów administracyjnych, takie działanie może prowadzić do uznania decyzji podatkowej wydanej w wyniku kontroli za wadliwą.

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 14 stycznia 2020 r. (sygn. akt I FSK 1846/17) uznał, że niezawiadomienie kontrolowanego o toczącym się równolegle postępowaniu karnym skarbowym może stanowić naruszenie zasady prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych (art. 121 § 1 Ordynacji podatkowej).

Kontrolowany, który podejrzewa, że postępowanie karne skarbowe zostało wszczęte instrumentalnie, powinien złożyć formalny wniosek o udzielenie informacji, czy takie postępowanie się toczy, a w przypadku odmowy – rozważyć zaskarżenie takiego działania do sądu administracyjnego.

Kiedy warto skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika w sprawach kontroli i KKS?

Z pomocy profesjonalnego pełnomocnika warto skorzystać jak najwcześniej, najlepiej już na etapie otrzymania zawiadomienia o wszczęciu kontroli celno-skarbowej. Doświadczony prawnik specjalizujący się w sprawach podatkowych i karnych skarbowych potrafi rozpoznać sytuacje, gdy postępowanie karne skarbowe może zostać wszczęte instrumentalnie, oraz zaplanować odpowiednią strategię obrony.

Szczególnie istotna jest pomoc prawna w przypadku, gdy kontrola dotyczy skomplikowanych zagadnień podatkowych, takich jak ceny transferowe, transakcje międzynarodowe czy planowanie podatkowe. W takich sytuacjach kancelaria Kopeć Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni oferuje kompleksowe wsparcie prawne, począwszy od analizy dokumentacji, przez reprezentowanie klienta podczas czynności kontrolnych, aż po ewentualne postępowanie sądowe.

Profesjonalny pełnomocnik nie tylko dba o interes prawny klienta, ale również odciąża go psychicznie, pozwalając skupić się na bieżącej działalności gospodarczej zamiast na stresujących interakcjach z organami skarbowymi.

Jak skutecznie zakwestionować instrumentalne wszczęcie postępowania KKS?

Skuteczne zakwestionowanie instrumentalnego wszczęcia postępowania karnego skarbowego wymaga przemyślanej strategii prawnej. Pierwszym krokiem powinno być złożenie wniosku o udzielenie informacji o dacie wszczęcia postępowania karnego skarbowego oraz o czynnościach podjętych w tym postępowaniu.

Jeśli analiza uzyskanych informacji wskazuje na instrumentalny charakter postępowania (np. wszczęcie tuż przed przedawnieniem, brak faktycznych czynności procesowych), należy rozważyć podniesienie tego zarzutu w odwołaniu od decyzji podatkowej. Sądy administracyjne coraz częściej uznają, że instrumentalne wykorzystanie postępowania karnego skarbowego wyłącznie w celu zawieszenia biegu przedawnienia stanowi nadużycie prawa i może prowadzić do uchylenia decyzji podatkowej.

W skrajnych przypadkach warto również rozważyć złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa nadużycia władzy przez funkcjonariuszy publicznych (art. 231 Kodeksu karnego), jeśli istnieją dowody świadczące o świadomym, instrumentalnym wykorzystaniu procedury karnej skarbowej.

Bibliografia:

Ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. z 2021 r. poz. 422 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2021 r. poz. 1540 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2021 r. poz. 408 z późn. zm.)
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 listopada 2021 r., sygn. akt I FSK 1023/18
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 stycznia 2020 r., sygn. akt I FSK 1846/17
Dudziak, S. (2022). Instrumentalne wszczynanie postępowań karnych skarbowych w świetle najnowszego orzecznictwa. Monitor Podatkowy, 3/2022
Bartosiewicz, A. (2021). Komentarz do Kodeksu karnego skarbowego. Warszawa: Wolters Kluwer Polska