STIR: Skuteczne strategie uchylania blokad rachunków i dochodzenia odszkodowań od Skarbu Państwa

System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej (STIR) wprowadzony w 2018 roku miał być skutecznym narzędziem w walce z przestępczością podatkową. Jednak w praktyce mechanizm ten często prowadzi do nieuzasadnionych blokad rachunków bankowych przedsiębiorców, powodując poważne konsekwencje finansowe i reputacyjne. Dla wielu firm blokada rachunku w systemie STIR oznacza paraliż działalności gospodarczej, utratę płynności finansowej i możliwości regulowania zobowiązań.

Jako radca prawny specjalizujący się w przestępczości podatkowej, obserwuję rosnącą liczbę przypadków, w których przedsiębiorcy muszą mierzyć się z nieuzasadnionymi blokadami. Co istotne, blokada STIR może zostać nałożona bez wcześniejszego powiadomienia i bez konieczności wszczęcia postępowania karnego czy karno-skarbowego. Przedsiębiorca dowiaduje się o problemie dopiero w momencie próby skorzystania ze środków zgromadzonych na rachunku. Jak skutecznie bronić się w takiej sytuacji i jakie kroki podjąć, by odzyskać dostęp do zamrożonych środków oraz dochodzić stosownego odszkodowania?

Czym dokładnie jest system STIR i na jakiej podstawie prawnej funkcjonuje?

System STIR (System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej) został wprowadzony do polskiego systemu prawnego na mocy ustawy z dnia 24 listopada 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych. Podstawą jego działania jest Ordynacja podatkowa, w szczególności art. 119zg-119zzh.

STIR to narzędzie analityczne, które umożliwia organom Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) pozyskiwanie informacji o rachunkach podmiotów kwalifikowanych prowadzonych przez banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe oraz o wszystkich transakcjach dokonywanych za pośrednictwem tych rachunków.

System ten analizuje dane przy wykorzystaniu algorytmów sztucznej inteligencji, które mają za zadanie identyfikować schematy wskazujące na potencjalne nieprawidłowości podatkowe, w tym zwłaszcza te związane z wyłudzeniami VAT. Efektem tej analizy jest tzw. wskaźnik ryzyka, który może stanowić podstawę do zastosowania blokady rachunku bankowego przez Szefa KAS.

Jakie są przesłanki blokady rachunku w systemie STIR?

Zgodnie z przepisami, Szef KAS może dokonać blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego na okres nie dłuższy niż 72 godziny, jeżeli posiadane informacje, w szczególności wyniki analizy ryzyka, wskazują, że podmiot ten może wykorzystywać działalność banków lub SKOK-ów do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi.

Blokada STIR może zostać przedłużona na czas oznaczony, nie dłuższy niż 3 miesiące, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że podmiot kwalifikowany nie wykona istniejącego lub mającego powstać zobowiązania podatkowego lub zobowiązania z tytułu odpowiedzialności podatkowej osób trzecich, przekraczającego równowartość 10 000 euro.

Warto podkreślić, że organ podatkowy nie musi przedstawiać konkretnych dowodów na udział przedsiębiorcy w procederze wyłudzeń – wystarczy sama „uzasadniona obawa”, co stwarza pole do nadużyć i arbitralnych decyzji.

Jakie są skutki blokady rachunku dla przedsiębiorcy?

Blokada rachunku bankowego ma daleko idące konsekwencje dla przedsiębiorcy. Przede wszystkim uniemożliwia korzystanie ze zgromadzonych na rachunku środków, co prowadzi do zaburzenia płynności finansowej firmy. Przedsiębiorca nie może regulować zobowiązań wobec kontrahentów, pracowników czy urzędów, co może prowadzić do naliczania odsetek za zwłokę, kar umownych czy nawet wypowiedzenia umów.

Blokada negatywnie wpływa również na wiarygodność kredytową przedsiębiorcy oraz jego reputację w oczach partnerów biznesowych. W skrajnych przypadkach może doprowadzić nawet do upadłości firmy, zwłaszcza gdy blokada trwa dłuższy czas i dotyczy znacznej części środków obrotowych.

Nie bez znaczenia pozostają też koszty obsługi prawnej związanej z procedurą odwoławczą oraz stres i niepewność, które towarzyszą przedsiębiorcy w tym trudnym okresie.

W jaki sposób można zakwestionować blokadę STIR?

Przedsiębiorca, którego rachunek został zablokowany na podstawie przepisów o STIR, ma prawo złożyć zażalenie do Szefa KAS w terminie 14 dni od dnia otrzymania postanowienia o blokadzie. Zażalenie to powinno zawierać wszelkie argumenty i dowody świadczące o bezzasadności blokady.

Jeśli zażalenie nie przyniesie oczekiwanego rezultatu, kolejnym krokiem jest złożenie skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Skargę wnosi się za pośrednictwem Szefa KAS w terminie 30 dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia zażalenia. Sąd administracyjny bada legalność postanowienia o blokadzie, w tym spełnienie przesłanek ustawowych.

Od wyroku WSA przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego, którą należy złożyć w terminie 30 dni od doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem.

Czy można uzyskać odblokowanie rachunku przed zakończeniem postępowania sądowego?

Tak, istnieją prawne możliwości uzyskania odblokowania rachunku jeszcze przed zakończeniem postępowania sądowego. Przede wszystkim, przedsiębiorca może wystąpić do Szefa KAS z wnioskiem o uchylenie blokady rachunku, powołując się na art. 119zw § 5 Ordynacji podatkowej.

Szef KAS może uchylić blokadę, jeśli stwierdzi, że ustała przesłanka uzasadnionej obawy, że podmiot kwalifikowany nie wykona zobowiązania podatkowego. Może to nastąpić np. po przedstawieniu przez przedsiębiorcę dodatkowych wyjaśnień czy dokumentów potwierdzających legalność prowadzonej działalności.

Inną możliwością jest wniosek o wyłączenie określonych środków spod blokady, jeśli są one niezbędne do prowadzenia bieżącej działalności gospodarczej lub zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (np. wypłaty wynagrodzeń dla pracowników).

Jak skutecznie przygotować dokumentację do uchylenia blokady STIR?

Przygotowanie dokumentacji jest kluczowym elementem w procesie uchylenia blokady STIR. Przede wszystkim należy zgromadzić wszelkie dokumenty potwierdzające legalność prowadzonej działalności gospodarczej, w tym:

Kompletną dokumentację księgową, w tym faktury, umowy z kontrahentami, dowody przelewów
Dokumentację podatkową, w tym deklaracje VAT, JPK, zeznania roczne
Dokumenty potwierdzające realność transakcji (protokoły odbioru, dokumenty transportowe, korespondencję z kontrahentami)
Historię rachunku bankowego z wyjaśnieniem podejrzanych z punktu widzenia organów transakcji

Warto również przygotować szczegółowe wyjaśnienia dotyczące modelu biznesowego firmy, specyfiki branży oraz charakterystyki typowych transakcji. Profesjonalnie przygotowana dokumentacja znacząco zwiększa szanse na szybkie odblokowanie środków.

Jakie argumenty prawne można wykorzystać w walce z blokadą STIR?

W postępowaniach dotyczących blokady STIR można wykorzystać szereg argumentów prawnych. Do najskuteczniejszych należą:

Brak spełnienia przesłanek ustawowych – organy podatkowe muszą wykazać, że istnieje uzasadniona obawa niewykonania zobowiązania podatkowego. Jeśli przedsiębiorca może udowodnić swoją wypłacalność i rzetelność podatkową, argument ten może być skuteczny.

Naruszenie zasady proporcjonalności – blokada rachunku jest środkiem nadzwyczajnym i powinna być stosowana tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla zabezpieczenia interesu Skarbu Państwa. Jeśli organ nie rozważył zastosowania mniej dotkliwych środków, można podważać decyzję o blokadzie.

Naruszenie prawa do obrony – przedsiębiorca powinien mieć możliwość przedstawienia swojego stanowiska przed nałożeniem blokady. Brak takiej możliwości może stanowić podstawę do uchylenia blokady.

W jaki sposób można dochodzić odszkodowania za niesłuszną blokadę rachunku?

Jeżeli blokada rachunku okazała się bezzasadna, przedsiębiorca ma prawo dochodzić odszkodowania od Skarbu Państwa na podstawie art. 417¹ § 2 Kodeksu cywilnego. Odszkodowanie może obejmować zarówno poniesioną stratę (damnum emergens), jak i utracone korzyści (lucrum cessans).

Aby skutecznie dochodzić odszkodowania, należy przede wszystkim udokumentować szkodę poniesioną w wyniku blokady. Może ona obejmować:

Koszty finansowania zewnętrznego pozyskanego w celu utrzymania płynności
Zapłacone odsetki za zwłokę od niezapłaconych w terminie zobowiązań
Kary umowne nałożone przez kontrahentów
Utracone kontrakty i zamówienia
Koszty obsługi prawnej związanej z procedurą odwoławczą

W takich sprawach nieoceniona będzie pomoc doświadczonych prawników specjalizujących się w sporach z organami skarbowymi. Kancelaria Kopeć Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni posiada bogate doświadczenie w prowadzeniu postępowań odszkodowawczych przeciwko Skarbowi Państwa, zapewniając kompleksową obsługę prawną na każdym etapie postępowania – od przygotowania dokumentacji po reprezentację przed sądem.

Czy można zapobiec blokadzie STIR? Działania prewencyjne dla przedsiębiorców

Przedsiębiorcy mogą podjąć szereg działań prewencyjnych, które zmniejszają ryzyko blokady rachunku w systemie STIR. Do najważniejszych należą:

Staranna weryfikacja kontrahentów – przed nawiązaniem współpracy warto sprawdzić potencjalnego partnera biznesowego w dostępnych rejestrach (KRS, CEIDG, wykaz podatników VAT). Pomocne może być również uzyskanie zaświadczenia o niezaleganiu w podatkach.

Dokumentowanie realności transakcji – należy gromadzić wszelkie dowody potwierdzające, że transakcje faktycznie miały miejsce (protokoły odbioru, dokumentacja transportowa, korespondencja).

Regularne monitorowanie sytuacji finansowej – bieżące analizowanie przepływów finansowych i terminowe regulowanie zobowiązań podatkowych zmniejsza ryzyko uznania przedsiębiorcy za nierzetelnego podatnika.

Warto również rozważyć dywersyfikację rachunków bankowych – posiadanie kilku rachunków w różnych bankach może zmniejszyć negatywne skutki ewentualnej blokady jednego z nich.

Jakie zmiany w systemie STIR są postulowane przez ekspertów prawa podatkowego?

Eksperci prawa podatkowego zgłaszają szereg postulatów dotyczących zmian w systemie STIR, które miałyby na celu lepsze wyważenie interesu Skarbu Państwa i praw podatników. Do najważniejszych należą:

Wprowadzenie obowiązku uprzedniego wysłuchania przedsiębiorcy przed nałożeniem blokady, co pozwoliłoby na przedstawienie wyjaśnień i uniknięcie nieuzasadnionych blokad.

Zwiększenie transparentności działania algorytmów używanych do analizy ryzyka – obecnie przedsiębiorcy nie znają kryteriów, według których ich działalność jest oceniana jako potencjalnie ryzykowna.

Skrócenie maksymalnego czasu trwania blokady oraz wprowadzenie obowiązku regularnej weryfikacji zasadności jej utrzymywania.

Uproszczenie i przyspieszenie procedury odwoławczej, w tym wprowadzenie krótszych terminów rozpatrywania zażaleń przez Szefa KAS.

Jakie jest najnowsze orzecznictwo sądów administracyjnych w sprawach dotyczących blokad STIR?

Orzecznictwo sądów administracyjnych w sprawach dotyczących blokad STIR systematycznie się rozwija. W ostatnich latach sądy coraz częściej stają po stronie przedsiębiorców, uznając, że organy skarbowe zbyt pochopnie sięgają po ten radykalny środek.

Szczególnie istotne jest orzeczenie NSA z dnia 28 kwietnia 2021 r. (sygn. akt I FSK 1703/20), w którym sąd stwierdził, że samo podejrzenie udziału w karuzeli podatkowej, bez konkretnych dowodów, nie jest wystarczającą przesłanką do zastosowania blokady STIR. Sąd podkreślił, że organ podatkowy musi dysponować konkretnymi dowodami, a nie tylko poszlakami czy przypuszczeniami.

Warto również zwrócić uwagę na wyrok WSA w Warszawie z dnia 17 września 2020 r. (sygn. akt III SA/Wa 2646/19), w którym sąd uchylił decyzję o blokadzie rachunku, wskazując na naruszenie zasady proporcjonalności. Sąd uznał, że organ nie rozważył możliwości zastosowania mniej dotkliwych środków zabezpieczających interes Skarbu Państwa.

Te i inne wyroki tworzą ważne precedensy, które mogą być wykorzystywane w sprawach dotyczących blokad STIR.

Podsumowanie: skuteczna strategia w przypadku blokady STIR

Blokada rachunku w systemie STIR stanowi poważne wyzwanie dla przedsiębiorcy, jednak przy odpowiednim podejściu możliwe jest skuteczne przeciwdziałanie jej negatywnym skutkom oraz dochodzenie odszkodowania w przypadku bezpodstawnej blokady.

Kluczowe elementy skutecznej strategii obejmują:

Szybką reakcję i skorzystanie z dostępnych środków odwoławczych
Profesjonalne przygotowanie dokumentacji potwierdzającej legalność działalności
Wykorzystanie argumentów prawnych opartych na aktualnym orzecznictwie
Dokumentowanie szkód ponoszonych w związku z blokadą
Dochodzenie odszkodowania po udowodnieniu bezzasadności blokady

Ze względu na złożoność problematyki STIR oraz dynamicznie zmieniające się orzecznictwo, rekomendowane jest skorzystanie z pomocy prawników specjalizujących się w prawie podatkowym i sporach z organami skarbowymi.

Bibliografia:

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. 1997 nr 137 poz. 926 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 24 listopada 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych (Dz.U. 2017 poz. 2491)
Wyrok NSA z dnia 28 kwietnia 2021 r., sygn. akt I FSK 1703/20
Wyrok WSA w Warszawie z dnia 17 września 2020 r., sygn. akt III SA/Wa 2646/19
Kodeks cywilny – Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm.)